Żelazo należy do pierwiastków śladowych, ale niech nas nie zmyli ta nazwa. Jego rola w organizmie jest ogromna. Z tego powodu, jeżeli cierpimy na niedobory żelaza, koniecznie powinniśmy je uzupełniać odpowiednimi preparatami – nie suplementami, a lekami.

Do czego jest potrzebne żelazo w naszym organizmie?

Żelazo należy do pierwiastków śladowych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania wielu tkanek i narządów. W naszym organizmie znajduje się ok. 4 g żelaza. Około 70 proc. występuje w hemoglobinie – białku (i jednocześnie barwniku krwi), które umożliwia pobieranie tlenu w płucach i oddawanie go w tkankach. Z kolei w szpiku kostnym żelazo jest wykorzystywane w procesie tworzenia krwinek czerwonych, czyli erytrocytów. Poza tym żelazo jest składnikiem mioglobiny – białka występującego w mięśniach (zbliżonego w budowie chemicznej do hemoglobiny), które umożliwia mięśniom pobieranie z krwi niezbędnego do ich pracy tlenu. Pierwiastek ten występuje również w enzymach tkankowych, umożliwiając ich działanie. Ponadto wpływa na metabolizm cholesterolu oraz sprzyja detoksykacji szkodliwych substancji w wątrobie. Żelazo odgrywa również ważną rolę w zwalczaniu bakterii i wirusów przez system odpornościowy, a także wspomaga prawidłową pracę układu nerwowego.

Co sprzyja niedoborom tego pierwiastka?

Do głównych przyczyn niedoboru żelaza zalicza się przede wszystkim występowanie przewlekłego krwawienia. Najczęstszym źródłem krwawień są drogi rodne (obfite miesiączki, krwawiące mięśniaki macicy, endometrioza) oraz przewód pokarmowy (choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, polipy jelita grubego, hemoroidy, rak jelita grubego). Rzadziej występuje utrata krwi przez nerki oraz drogi oddechowe. Wszelkie stany powodujące zaburzenia wchłaniania także przyczyniają się do powstania niedoborów żelaza. Do grupy ryzyka zalicza się również chorych z enteropatią glutenową oraz mających obniżoną kwasowość soku żołądkowego.

Niedobór żelaza może być spowodowany stosowaniem diet eliminacyjnych, w tym wegetariańskiej lub wegańskiej. Uważa się, że ze względu na gorszy stopień przyswajalności żelaza niehemowego (trójwartościowego) występującego w produktach pochodzenia roślinnego, wegetarianie powinni przyjmować dwukrotnie większą dawkę żelaza w porównaniu z osobami spożywającymi mięso, które zawiera łatwo przyswajalne żelazo hemowe (dwuwartościowe).

Niedokrwistość jest jednym ze skutków niedoboru żelaza. Czy to jest to samo co anemia?

Tak, niedokrwistość określana jest też mianem anemii i oznacza niekorzystny stan związany z zaburzeniami dotyczącymi składu krwi. W niedokrwistości dochodzi do spadku liczby krwinek czerwonych, hemoglobiny i hematokrytu – wskaźnika oceniającego tzw. gęstość krwi, czyli stosunek objętości krwinek czerwonych do objętości całej krwi.

Jak się objawia niedokrwistość i czym nam grozi?

Niedobór żelaza prowadzi przede wszystkim do zaburzeń powstawania krwinek czerwonych, które są mniejsze, mają zmniejszoną ilość hemoglobiny, a to skutkuje spadkiem zdolności krwi do transportu tlenu i obniżeniem utlenowania tkanek oraz narządów. Klinicznie objawia się to w postaci mało specyficznych dolegliwości, takich jak: bóle i zawroty głowy, zaburzenia pamięci i koncentracji, zmęczenie, gorsza tolerancja wysiłku, kołatania serca, senność, uczucie zimna, bladość skóry i błon śluzowych. U dzieci anemia może prowadzić do zaburzeń rozwoju psychoruchowego.

Mogą się również pojawić specyficzne objawy, takie jak: głód patologiczny, np. na kredę, zanik brodawek języka oraz wygładzenie jego powierzchni, a także suchość skóry i pękanie kącików ust. Często występuje również łamliwość włosów oraz podłużne prążkowanie i łamliwość paznokci. Udowodniono też związek niedoboru żelaza z występowaniem uczucia lęku lub depresji. Ciężka niedokrwistość zwiększa ryzyko zawału serca, natomiast u kobiet ciężarnych jest czynnikiem ryzyka porodu przedwczesnego, niskiej masy urodzeniowej dziecka lub śmiertelności okołoporodowej matki i dziecka.

Dlaczego kobiety częściej niż mężczyźni mają niedokrwistość?

Częstsze występowanie niedokrwistości u kobiet wynika z nadmiernej utraty krwi w czasie menstruacji. Kiedy miesiączki są zbyt obfite (powyżej 80 ml), nawet zrównoważona dieta nie jest w stanie uzupełnić strat żelaza. Wówczas z miesiąca na miesiąc jego deficyt rośnie. Ryzyko niedokrwistości wzrasta również w ciąży oraz podczas laktacji. Ponadto mężczyźni mają kilkakrotnie większe niż kobiety zapasy żelaza w organizmie.

Jakie badania wykryją niedokrwistość?

Rozpoznanie niedokrwistości z niedoboru żelaza ustala się na podstawie oceny kilku parametrów. Podstawowym badaniem jest morfologia krwi. W przypadku niedokrwistości stwierdza się w niej zmniejszoną liczbę czerwonych krwinek, a także zmniejszone stężenie hemoglobiny. W zależności od stężenia hemoglobiny niedokrwistość dzieli się na łagodną, umiarkowaną, ciężką lub zagrażającą życiu. Ważna jest także ocena samej krwinki czerwonej. Dla niedokrwistości z niedoboru żelaza charakterystyczne są krwinki czerwone o zmniejszonej objętości i mniejszej zawartości hemoglobiny.

Kolejnym krokiem w diagnostyce jest ocena stężenia żelaza w surowicy krwi oraz ferrytyny, co odzwierciedla zmagazynowaną pulę żelaza. Pula krążąca jest oceniana za pomocą oznaczenia stężenia transferyny i wysycenia transferyny żelazem. Kolejnymi parametrami są całkowita i utajona zdolność wiązania żelaza.

W jaki sposób należy uzupełniać niedobory żelaza i jakimi preparatami? Czy możemy to robić sami, czy lepiej pod nadzorem lekarza?

Uzupełnianie żelaza powinno zostać poprzedzone wizytą lekarską oraz podstawowymi badaniami krwi, które wskazałyby, czy w ogóle jest potrzebna. Podstawą leczenia niedokrwistości z niedoboru żelaza jest stosowanie preparatów żelaza, najczęściej podawanych w formie doustnej. Najlepszą wchłanialność wykazują związki zawierające żelazo dwuwartościowe. Warto wybierać przy tym produkty, zawierające dodatkowo (poza żelazem) witaminę C, która istotnie zwiększa wchłanianie żelaza. Powinniśmy również wybierać preparaty żelaza, które mają status leku. W przeciwieństwie do suplementów diety, lek podlega ścisłym regulacjom zgodnym z prawem farmaceutycznym, a jego skuteczność została potwierdzona w badaniach klinicznych.
Po rozpoczęciu leczenia w ciągu 3 tygodni powinien nastąpić wzrost stężenia hemoglobiny ok. 2 g/dl. Niemniej jednak, leki należy stosować przez co najmniej 4-6 miesięcy, ponieważ początkowo organizm zużywa dostarczane żelazo na bieżąco w celu produkcji krwinek. Dopiero po kilku tygodniach uzupełniana jest pula zapasów żelaza.

Niezbędnym elementem jest również stosowanie prawidłowej diety, bogatej w warzywa zielone (np. pietruszka, szczypiorek), czerwone mięso i podroby, a także produkty pełnoziarniste, kasze gruboziarniste, buraki. Należy pamiętać, że żelazo wchłania się lepiej, gdy spożywane jest wraz z produktami bogatymi w witaminę C (owoce, warzywa). Z kolei wchłanianie żelaza osłabiają związki zawarte w kawie i herbacie, a także duża ilość błonnika oraz produkty mleczne.

POPRZEDNI