O hiperurykemii mówi się niewiele. Niesłusznie – jest ona niezależnym istotnym czynnikiem rozwoju wielu chorób. Dlatego tak ważne jest dbanie o profilaktykę, oznaczanie stężenia kwasu moczowego i dostosowywanie terapii do aktualnych wartości. 

Jak wysokie stężenie kwasu moczowego wpływa na organizm i dlaczego tak bardzo obciąża układ krwionośny?

Hiperurykemia jest kojarzona głównie z chorobami reumatycznymi, bowiem istotnie zwiększa ryzyko powstania złogów kryształów moczanowych, a to z kolei powoduje miejscową reakcję zapalną w stawach i tkance łącznej, co prowadzi do rozwoju dny moczanowej w ciągu 5-10 lat u prawie 40% osób. Jednak w ostatnich latach gwałtownie przybywa dowodów, że ma ona również destrukcyjny wpływ na serce i układ krążenia, stanowiąc niezależny czynnik rozwoju wielu zaburzeń. Hiperurykemia sprzyja powstawaniu zmian miażdżycowych, powoduje przewlekły stan zapalny oraz uszkodzenie naczyń, zwiększając tym samym ryzyko rozwoju chorób przewlekłych takich jak: nadciśnienie tętnicze, zespół metaboliczny, cukrzyca, choroba wieńcowa, choroba naczyń mózgowych, niewydolność serca czy przewlekła choroba nerek. Ta relacja jest zresztą dwustronna, bo u osób zmagających się z chorobami układu sercowo-naczyniowego często stwierdza się hiperurykemię. I choć to błędne koło schorzeń współwystępujących ma znaczący wpływ na nasze zdrowie i życie, to wciąż za mało się o nim mówi.

Jakie są pierwsze sygnały sugerujące nieprawidłowe stężenie kwasu moczowego? Co się dzieje, gdy stężenie kwasu moczowego przekracza normę?

Hiperurykemia to podstępna choroba. Pacjent z podwyższonym stężeniem kwasu moczowego może nie odczuwać z tego powodu żadnych dolegliwości. Często hiperurykemia jest rozpoznawana dopiero, gdy chory trafia do szpitala z powikłaniami, czyli np. zawałem, udarem mózgu, ciężkim nadciśnieniem tętniczym czy zaawansowaną cukrzycą. Największym problemem w diagnostyce i leczeniu hiperurykemii, zarówno u pacjentów, jak i lekarzy, okazuje się brak świadomości jakie stężenie kwasu moczowego wymaga uwagi, i kiedy należy go leczyć.

Dotychczas hiperurykemię definiowało się jako stężenie kwasu moczowego powyżej 6,8 mg/dl, ponieważ wówczas wytrącają się kryształy kwasu moczowego. Z czasem odkładają się one w stawach, i mogą prowadzić do ich zapalenia, czyli ataku dny moczanowej. Okazuje się jednak, że już przy stężeniu rzędu 5-6 mg/dl dochodzi do licznych niekorzystnych zmian w organizmie, m.in. tworzenia wolnych rodników, pogorszenia funkcji śródbłonka naczyniowego, co ma szczególnie negatywny wpływ u osób z wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym.

Jak wykryć hiperurykemię?

Wystarczy jedynie oznaczyć stężenie kwasu moczowego w surowicy krwi. Krew żylną pobiera się rano na czczo, najlepiej 8 godzin po ostatnim posiłku. Stężenia kwasu moczowego we krwi różnią się, w zależności od pory dnia – zwykle są wyższe rano i niższe wieczorem.

Kto powinien mieć oznaczone stężenie kwasu moczowego? Jak często powinno się takie badanie wykonywać?

Stężenie kwasu moczowego należy oznaczyć już u 40-latków, szczególnie jeśli stwierdza się u nich otyłość, zespół metaboliczny, cukrzycę, nadciśnienie tętnicze, przewlekłą chorobę nerek czy zaburzenia lipidowe. Badanie oceniające stężenie kwasu moczowego we krwi powinno być wykonywane regularnie, przynajmniej raz roku, a u pacjentów ze stwierdzoną hiperurykemią – nawet dwa razy w roku. Osoby będące w grupie ryzyka, których bliscy krewni chorowali na choroby układu sercowo-naczyniowego, powinny zacząć badać się wcześniej, w wieku 30 lat. Ryzyko hiperurykemii rośnie wraz z wiekiem. U mężczyzn to ryzyko pojawia się wcześniej, u kobiet, ze względu na obecność estrogenów, nieco później. Hiperurykemia dotyczy prawdopodobnie około 5 mln Polaków, w tym nawet osób młodych. Wagę problemu tego schorzenia dostrzegło Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne, Europejskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego oraz Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego włączając badanie stężenia kwasu moczowego do panelu rutynowych badań, które powinny być wykonywane regularnie u pacjentów z wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym. Kwestia regularnych badań jest bardzo istotna, ponieważ tylko tak można sprawdzić, czy wszystko jest w normie, czy jakieś wskaźniki nie są przekroczone. Pozwala to na szybką reakcję i wdrożenie odpowiednich działań, zanim choroba rozwinie się do zaawansowanego stadium i spowoduje spustoszenia w naszym organizmie. Każdy chory z hiperurykemią powinien otrzymać od lekarza precyzyjną informację na temat modyfikacji stylu życia. Jeśli zajdzie konieczność, lekarz powinien również wdrożyć odpowiednie leczenie farmakologiczne obniżające stężenie kwasu moczowego. W wielu przypadkach nie należy z tym czekać. Im dłużej bowiem czekamy z włączeniem terapii, tym dłużej narażamy naszego pacjenta na działanie tego niekorzystnego czynnika ryzyka.

Co jest najważniejsze w terapii hiperurykemii?

Hiperurykemia wymaga od chorego, który chce się ustrzec przed powikłaniami ze strony układu krążenia i ograniczyć ryzyko rozwoju dny moczanowej czy cukrzycy, dużej mobilizacji. Jeśli stężenie kwasu moczowego jest nieznacznie podniesione, najczęściej wystarczy wprowadzić pewne modyfikacje w codziennej diecie, a także zwiększyć aktywność fizyczną. Osoby dotknięte hiperurykemią powinny stosować dietę niskopurynową i niskofruktozową. Oznacza to znaczne ograniczenie lub zrezygnowanie z mięsa, podrobów i owoców morza (zawierających puryny), a także słodkich napojów oraz wyeliminowanie alkoholu, szczególnie piwa. W codziennym menu nie powinno zabraknąć świeżych warzyw, pełnoziarnistych zbóż, jaj i niskotłuszczowego nabiału. Co ciekawe, właściwości obniżające kwas moczowy mają kawa oraz witamina C. Konieczne jest również odpowiednie nawodnienie – nawet do 3 litrów wody dziennie. Jednak nawet bardzo restrykcyjna dieta pozwala obniżyć stężenie kwasu moczowego jedynie o 10-15 proc. Dlatego bardzo często konieczne jest włączenie odpowiedniego leczenia farmakologicznego, aby ograniczyć ryzyko późniejszych powikłań sercowo-naczyniowych. Dotyczy to szczególnie osób z grupy wysokiego ryzyka chorób serca i naczyń, u których stężenie kwasu moczowego powinno wynosić < 5 mg/dl. W ich przypadku wynik powyżej 5 mg/dl jest alarmujący, ponieważ już wtedy dochodzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych. Optymalne stężenie kwasu moczowego u osób zdrowych powinno natomiast wynosić < 6 mg/dl. Osiągnięcie tych celów niesie dla pacjenta wymierne korzyści, jakimi są: zmniejszenie ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych oraz rozwoju dny moczanowej. Terapia musi odbywać się pod nadzorem lekarza, a dawka leku jest ściśle uzależniona od aktualnych wyników badań i nie można samemu jej modyfikować. Błędem jest również przerywanie terapii, co jest niestety częstym problemem leczenia pacjentów z chorobami przewlekłymi.

Jakie mogą być konsekwencje nieleczonej czy niekontrolowanej hiperurykemii?

Różne – od wytrącania się kryształów kwasu moczowego, które uszkadzają stawy, ścięgna, więzadła oraz nerki, po najgroźniejsze powikłania w postaci chorób układu krążenia, które mogą skutkować zawałem serca, udarem mózgu czy zaostrzeniem niewydolności serca, czyli stanami, które bezpośrednio zagrażają życiu człowieka. Warto pamiętać, że wzrost stężenia kwasu moczowego o każdy 1 mg/dl zwiększa ryzyko śmiertelności u pacjentów z problemami sercowo-naczyniowymi aż o 39 proc., a śmiertelność z powodu chorób serca u pacjentów z hiperurykemią jest ponad 2-krotnie wyższa w porównaniu do osób z prawidłowym stężeniem kwasu moczowego we krwi.

POPRZEDNI