Tarczyca jest bardzo ważnym narządem. Produkowane przez nią hormony wpływają na czynność wszystkich komórek organizmu. Kontrolują metabolizm, są odpowiedzialne za funkcjonowanie układu nerwowego, pokarmowego, rozrodczego, serca oraz kości. Wpływają na nasze samopoczucie, stan psychiczny, wagę ciała. Dlatego tak ważna jest regularna kontrola funkcjonowania tarczycy, nawet jeśli wydaje nam się, że nie ma żadnych niepokojących objawów. Lepiej zapobiegać niż później leczyć powikłania.

Jak regularne kontrolę mogą wpływać na jakość życia pacjentów?

Tarczyca jest niewielkim narządem o kształcie przypominającym motyla zlokalizowanym w dole szyi. Produkuje tyroksynę (T4), trijjodotyroninę (T3) oraz kalcytoninę. Hormony T3 i T4 po dostaniu się do krwioobiegu wpływają na czynność wszystkich komórek organizmu. Kalcytonina wspomaga m.in. wbudowywanie wapnia w kości, istotne w okresie rozwoju dzieci.

W krążeniu T3 i T4 są związane z białkami, a tylko niewielka ich część, aktywna biologicznie, występuje jako wolna T3 (fT3) i wolna T4 (fT4), które mają większe znaczenie diagnostyczne.

Jakie badanie warto zrobić, czy wystarczy samo TSH? 

Stężenia T3 i T4 są regulowane przez przysadkowy hormon tyreotropinę (TSH) na zasadzie mechanizmu ujemnego sprzężenia zwrotnego, czyli hormony tarczycy wpływają zwrotnie na stężenie TSH. Oznaczanie TSH jest badaniem „pierwszego rzutu”. W przypadku wyniku nieprawidłowego oznaczane jest fT4, a następnie fT3.

Wydzielanie TSH charakteryzuje rytm dobowy. Najwyższe stężenie TSH jest między północą a wczesnymi godzinami porannymi, najniższe w godzinach popołudniowych. Ważne jest, żeby krew była pobierana o stałej godzinie, najlepiej rano. 

Które badania laboratoryjne wskażą nadczynność tarczycy? Czym jest choroba Gravesa-Basedowa?

Nadczynność tarczycy (hypertyreoza) – zbyt duża aktywność gruczołu tarczycowego powodująca wzrost stężenia hormonów tarczycy we krwi. Najczęstsze rodzaje nadczynności to choroba Gravesa-Basedowa oraz wole guzkowe toksyczne (gruczolak wydzielający hormony tarczycy).

Choroba Gravesa-Basedowa ma podłoże autoimmunologiczne. Powstające przeciwciała pobudzają tarczycę do produkcji hormonów i blokują receptory dla TSH hamując jego działanie. Przyczyna nie jest do końca znana, początek choroby może być spowodowany przebytą infekcją lub stresem.

Objawy kliniczne to wole, zmiany osobowości, problemy ze wzrokiem, nadwrażliwość na światło, wytrzeszcz gałek ocznych.

W badaniach laboratoryjnych stwierdza się wzrost stężenia fT4 i niskie TSH oraz obecność przeciwciał przeciwtarczycowych.

Co w przypadku niedoczynności tarczycy i choroby Hashimoto?

Niedoczynność tarczycy (hypotyreoza) spowodowana jest niedoborem T4 i T3. Najczęstszą przyczyną jest przewlekłe limfocytarne zapalenie tarczycy znane jako choroba Hashimoto, a także leki, niedobór jodu, niewydolność przysadki mózgowej.

Choroba Hashimoto, choroba autoimmunologiczna, prowadzi do niszczenia tarczycy i spadku stężenia produkowanych przez nią hormonów. Przez wiele lat może przebiegać łagodnie lub bezobjawowo. Zwiększone ryzyko choroby jest u osób, u których w rodzinie występowały przypadki tej choroby lub mają inne choroby o podłożu autoimmunologicznym: cukrzyca typu 1, celiakia, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń, łuszczyca, bielactwo i inne.

Do objawów należą: osłabienie i zmęczenie, bladość lub obrzęk twarzy, senność, ciągłe uczucie zimna, pogorszenie sprawności intelektualnej (zapominanie, dekoncentracja), wzrastająca waga, ból stawów i mięśni, zaparcia, bladość, suchość i łuszczenie się skóry, w tym pociemnienie skóry w obrębie kolan i łokci, wypadanie oraz łamliwość włosów, u kobiet nieregularne lub obfite miesiączki, trudności w zajściu w ciążę, depresja, bradykardia, nadciśnienie tętnicze, chrypka.

W badaniach laboratoryjnych obserwuje się zwiększone stężenia autoprzeciwciał anty-TPO, anty-Tg obniżone stężenie fT4. Stężenie fT3 długo jest prawidłowe, obniża się przy jawnych objawach choroby.

A oznaczenie przeciwciał?

Oznaczanie przeciwciał przeciw tarczycowych pozwala na różnicowanie chorób tarczycy. W chorobie Gravesa-Basedowa występują anty-TPO (50-80% chorych), anty-Tg (50-70%). W chorobie Hashimoto anty-TPO wykrywa się u 95-100% pacjentów i są badaniem przesiewowym w tej chorobie, anty-Tg u 60-90% chorych.

Innym rodzajem przeciwciał są przeciwciała przeciwko receptorowi TSH. W zależności od działania mogą stymulować lub blokować tarczycę, dominują w chorobie Gravesa-Basedowa (80-95% chorych), rzadziej w chorobie Hashimoto  (0-10%).

Jakie badania warto przeprowadzić przy podejrzeniu nowotworów tarczycy?

Nowotwory tarczycy podzielone są ze względu na zróżnicowanie oraz lokalizację. Najczęściej wywodzą się z komórek pęcherzykowych tarczycy. Rzadziej występuje rak rdzeniasty, który jest złośliwym nowotworem pochodzącym z komórek okołopęcherzykowatych wytwarzających kalcytoninę. 

W razie pojawienia się niepokojących objawów: powiększenie obwodu szyi, ból szyi, uporczywa chrypka, kłopoty z przełykaniem lub oddychaniem należy pilnie zgłosić się do lekarza endokrynologa, który zleci wykonanie badań potwierdzających rozpoznanie.

Do badań laboratoryjnych należy oznaczenie tyreoglobuliny Tg, białka produkowanego wyłącznie przez komórki pęcherzykowe tarczycy. Niestety to badanie nie ma zastosowania w rozpoznawaniu raka. Poziom Tg może być prawidłowy nawet u pacjentów w zaawansowanych stadiach choroby. Wskazaniem do oznaczenia Tg jest monitorowanie leczenia u chorych po wycięciu tarczycy lub po leczeniu jodem promieniotwórczym.

Bardzo ważne jest oznaczenie (nie rzadziej niż raz w roku) przeciwciał anty-Tg. Ich wzrost powoduje uzyskiwanie wyników fałszywie dodatnich lub fałszywie ujemnych. Bardzo czułym i swoistym markerem raka rdzeniastego tarczycy jest kalcytonina CT.

Stężenie CT jest oznaczane także przy obserwacji nosicieli mutacji RET w rodzinnej postaci raka rdzeniastego tarczycy. Występujący u tych chorych zespół MEN powinien być zdiagnozowany jak najszybciej. W typie MEN 2B rak rdzeniasty rozwija się bardzo wcześnie i badanie mutacji powinno być zaraz po urodzeniu.

POPRZEDNI