Hipokaliemia, czyli obniżone stężenie potasu we krwi, może powodować szereg dolegliwości. Przede wszystkim jest to jon kluczowy dla prawidłowego funkcjonowania komórek mięśniowych – niedobór potasu powoduje więc ogólne osłabienie i zmniejszenie siły mięśniowej.

Dlaczego prawidłowe stężenie potasu jest ważne dla naszego zdrowia?

Potas to jeden z kilku absolutnie kluczowych dla prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu jonów. Pierwiastek ten występuje w naszym organizmie w postaci jonu, zlokalizowanego w 90% we wnętrzach naszych komórek. Bez prawidłowego stężenia potasu nie ma prawidłowego działania mięśni, komórek przewodzących impulsy elektryczne w sercu i w układzie nerwowym. Można więc śmiało powiedzieć, że prawidłowe stężenie potasu jest warunkiem prawidłowego funkcjonowania naszych komórek, a przez to naszych narządów i całego organizmu.

Jakie powinno być optymalne stężenie potasu?

W zasadzie prawidłowa odpowiedź brzmi – to zależy u kogo. Najczęściej spotykanym w wynikach laboratoryjnych przedziałem normy jest 3,5 mmol/l – 5,5 mmol/l. Stężenie potasu poniżej 3,5 mmol/l, czyli obniżony poziom potasu określany jest terminem„hipokaliemia” i świadczy o niedoborze tego jonu w organizmie. Stężenie potasu poniżej 2,5 mmol/l to z kolei ciężka hipokaliemia, wymagająca pilnej interwencji medycznej, najczęściej dożylnego uzupełnienia niedoborów potasu.

Do jakich negatywnych skutków zdrowotnych może prowadzić niedobór potasu (hipokaliemia)?

Hipokaliemia, czyli obniżone stężenie potasu we krwi, może powodować szereg dolegli- wości. Przede wszystkim jest to jon kluczowy dla prawidłowego funkcjonowania komórek mięśniowych – niedobór potasu powoduje więc ogólne osłabienie i zmniejszenie siły mięśniowej. Uciążliwym dla pacjenta objawem są również skurcze mięśni, często bardzo bolesne. W skrajnych przypadkach, w ciężkich niedoborach potasu, może dojść nawet do tzw. rabdomiolizy – czyli rozpadu komórek mięśniowych.
Potas, jak już wspomniano, jest także jonem kluczowym dla prawidłowego przewodzenia impulsów i informacji pomiędzy różnymi komórkami w naszym organizmie, w tym sensie odpowiada więc za prawidłową funkcję wielu narządów jako całości. Niedobory potasu mogą więc między innymi prowadzić do zaburzeń funkcjonowania gospodarki węglowo- danowej i powodować zaburzenia tolerancji glukozy. Przepływ jonów potasu przez komórki układu bodźco-przewodzącego serca jest również warunkiem koniecznym dla zapewnienia prawidłowych „elektrycznych” warunków działania serca. Mięsień sercowy jest unikatowym narzędem, który dysponuje własnym układem „elektrycznym”, generującym impulsy powodujące kurczenie się serca w odpowiednim rytmie. Prawidłowe stężenie potasu jest kluczowe dla funkcjonowania tego układu, a więc również dla prawidłowej pracy serca.

Warto także pamiętać, iż niedobór potasu powoduje wzrost ciśnienia tętniczego oraz utrudnia wyrównanie wartości ciśnienia tętniczego za pomocą leków stosowanych w nadciśnieniu tętniczym. Mówimy często, iż prawidłowe stężenie potasu jest warunkiem utrzymania homeostazy – tym terminem określamy ogólną równowagę procesów biologicznych w naszym organizmie. Prawidłowe stężenie potasu jest więc, jak widać, krytycznie istotne.

Dlaczego niedobór potasu jest tak istotny w kontekście chorób kardiologicznych, w tym zaburzeń rytmu serca?

Ten temat już poruszyliśmy, warto jednak go podkreślić i dodatkowo wyjaśnić. Mięsień sercowy jest zbudowany z kardiomiocytów – to szczególna grupa komórek mięśniowych, odpowiadających za skurcz mięśnia sercowego, łączących w sobie wytrwałość typową dla komórek mięśni gładkich oraz siłę typową dla mięśni poprzecznie-prążkowych. W ramach kardiomiocytów występuje jednak jeszcze bardziej szczególna grupa komórek, tworząca tak zwany układ bodźcoprzewodzący serca. W obrębie tych komórek powstają, a następnie rozprzestrzeniają się po całym mięśniu sercowym, impulsy elektryczne, które powodują powtarzające się nieustannie skurcze serca. Warunkiem prawidłowego funkcjonowania tego układu jest stabilne i prawidłowe stężenie czterech głównych elektrolitów: potasu, sodu, magnezu i wapnia. Przepływ jonów potasu i sodu powoduje powtarzające się dopolaryzacje, zmiany potencjału błon komórkowych i powtarzające się wyładowania elektryczne. Jeśli stężenie potasu jest zbyt niskie, zwiększa się ryzyko nadmiernej aktywności tego układu – wyładowania powstają zbyt często, zbyt szybko, a impuls przewodzi się z za dużą prędkością. Początkowo efektem może być tachykardia, czyli przyspieszenie czynności serca, z czasem jednak „serce gubi rytm”, pojawiają się zaburzenia rytmu serca, od pojedynczych skurczy dodatkowych, przez trzepotania i migotanie przedsionków, aż do ciężkich komorowych zaburzeń rytmu serca. Najgroźniejszym i potencjalnie śmiertelnym arytmicznym powikłaniem hipokaliemii są częstoskurcze komorowe, które mogą zdegenerować do trzepotania lub migotania komór. To ostatnie to jeden z mechanizmów zatrzymania krążenia. Warto zaznaczyć, że powyższy wywód nie jest dywagacją teoretyczną. Badania przeprowadzone w ostatnich latach dowodzą, iż umiarkowana hipokaliemia oraz tzw. „niskie prawidłowe”stężenie potasu (3,5-3,7 mmol/l) w przypadku pacjentów z nadciśnieniem tętniczym, migotaniem lub trzepotaniem przedsionków oraz pacjentów z niewydolnością serca, zwiększają ryzyko zgonu.

W przypadku hipokaliemii, wiele osób decyduje się na uzupełnianie niedoborów poprzez stosowanie suplementów zamiast leków. Dlaczego takie postępowanie można uznać za błędne?

Warunkiem skutecznej suplementacji jest znajomość składu stosowanego preparatu. W Polsce innym zasadom rejestracyjnym podlegają suplementy, innym leki. Producent mający zamiar prowadzić sprzedaż suplementu diety zgłasza odpowiedni wniosek do Głównego Inspektora Sanitarnego. Z kolei rejestracja leku, dokonywana przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, to złożona procedura wymagająca przeprowadzenia odpowiednich badań klinicznych. Można więc powiedzieć, że z formalnego punku widzenia, status leku jest gwarantem sprawdzonego, powtarzalnego i stabilnego składu. Warto jednak również podkreślić fakt, iż suplementy w swoim założeniu są przeznaczone do uzupełniania niedoborów pewnych substancji u ludzi ogólnie zdrowych. Jeśli rozważamy problem hipokaliemii u pacjentów z niewydolnością serca, nadciśnieniem tętniczym, zaburzeniami rytmu serca – mówimy o osobach chorych, u których nieleczona hipokaliemia może być brzemienna w skutkach. Te osoby wymagają więc wyrównania niedoborów potasu za pomocą leków, a nie suplementów diety.

Co jest ważne w leczeniu hipokaliemii? Na co lekarze i pacjenci powinni zwracać uwagę?

Przede wszystkim o hipokaliemii trzeba myśleć i aktywnie jej poszukiwać. Szczególną grupą osób narażoną na niedobór potasu są pacjenci kardiologiczni, ale także osoby przyjmujące przewlekle glikokortykosteroidy, betamimetyki (pacjenci z astmą czy przewlekłą obturacyjną chorobą płuc), insulinę. W przypadku pacjentów kardiologicznych okresowa kontrola stężenia potasu (w ramach pakietu podstawowych parametrów biochemicznych) powinna być badaniem rutynowym, powtarzanym w przypadku zmiany schematu leczenia. Kontrola poziomu potasu ma szczególne znaczenie u osób z nadciśnieniem tętniczym, chorobą wieńcową, niewydolnością serca i migotaniem przedsionków – u tych osób stężenie potasu poniżej 4 mmol/l powinno już skłaniać do podjęcia odpowiedniej interwencji. Nie powinniśmy więc być bierni, nie powinniśmy ignorować „łagodnie” obniżonego stężenia potasu, a w przypadku pacjentów kardiologicznych niedobory potasu powinniśmy wyrównywać za pomocą sprawdzonych leków.

POPRZEDNI