Zawroty głowy są bardzo częste i mogą nam towarzyszyć przez całe życie. Seniorzy to grupa, która szczególnie często odczuwa zawroty, ale też ich konsekwencje są poważniejsze niż w innych grupach wiekowych. Dlatego w przypadku ich występowania należy zgłosić problem lekarzowi pierwszego kontaktu.

Czym charakteryzują się zawroty głowy?

Za pojęciem zawrotów głowy stoją zwykle dwa określenia: „wirowania” i „kręcenia się” w głowie. Istotne jest, czy pacjent bardziej odczuwa iluzję ruchu otoczenia, własnego ciała lub głowy, czy też bardziej czuje brak równowagi połączony z wrażeniem upadku. Stąd też zawroty głowy dzielimy na układowe oraz nieukładowe. Układowe zawroty głowy dają złudzenie wirowania otoczenia, własnego ciała bądź tylko głowy. Często towarzyszą im nudności, wymioty, lęk, a lekarz może zaobserwować u pacjenta oczopląs. Chory potrafi opisać odczuwane objawy. Inaczej jest w tzw. nieukładowych zawrotach głowy, w których choremu trudno jest racjonalnie określić, co odczuwa. Tym zawrotom głowy również towarzyszą zaburzenia lękowe, które powodują nasilenie głównego objawu.

Jakie są przyczyny zawrotów głowy? Jakie poważne choroby mogą sygnalizować?

Do głównych przyczyn zawrotów głowy zalicza się urazy mózgu i błędnika, zapalenie ucha środkowego i wewnętrznego oraz nerwu przedsionkowego. Kolejne przyczyny są wyraźnie neurologiczne – zaburzenia krążenia w strukturach pnia mózgu, móżdżku, udary i rozsiane zmiany miażdżycowe. Warto wiedzieć, że wiele leków może powodować zawroty. Sprzyjają im również zaburzenia rytmu serca, niski poziom glukozy, niedoczynność tarczycy, wahania ciśnienia albo za wysokie, a jeszcze bardziej za niskie ciśnienie tętnicze. Poważnymi przyczynami są choroby nowotworowe. Zawroty są też często odczuwane przez osoby cierpiące na depresję.

Grupą, u której zawroty głowy stwarzają największe zagrożenie zdrowotne, są seniorzy. Na czym ono polega?

Rzeczywiście jest to grupa, która szczególnie często odczuwa zawroty, ale też ich konsekwencje są poważniejsze niż w innych grupach wiekowych. Mam tu na myśli zwiększone ryzyko upadków.

U seniorów może wystąpić prezbiastazja, czyli takie zawroty głowy, którym towarzyszą zaburzenia równowagi, chodu oraz strach przed upadkiem. Główną przyczyną prezbiastazji są zaburzenia czucia głębokiego, czyli czucia ułożenia, ruchu i wibracji. Upadki stwarzają przede wszystkim ryzyko zranień, złamań, – szczególnie kości udowej – ale też mogą powodować obawy przed aktywnością ruchową. Osoby, które doznały upadków często stają się pensjonariuszami domów opieki. Należy też zaznaczyć, że niestety długa rekonwalescencja i unieruchomienie po urazie mogą prowadzić do śmierci pacjenta.

Musimy pamiętać o szczególnych przyczynach zawrotów głowy u seniorów – zmianach w strukturach mózgu oraz w kręgosłupie szyjnym. W takich tunelach kostnych kręgosłupa szyjnego leżą tętnice kręgowe, przez które przepływa krew do pnia mózgu i móżdżku. Gdy zmieniony jest kręgosłup szyjny i dodatkowo istnieją zmiany miażdżycowe, podczas pochylania się albo zadzierania głowy nie dopływa do tych struktur tyle krwi, ile potrzeba, i powstają zawroty głowy. Dlatego uprzedzam seniorów – nie pochylajcie się zbytnio zakładając buty czy pracując na działce, nie zadzierajcie głowy zrywając owoce, bo wywołacie sobie niepotrzebnie zawroty.

Seniorzy uważają zawroty głowy za coś normalnego, bo kładą to na karb wieku. Dlaczego jednak powinni zgłaszać ich występowanie lekarzowi pierwszego kontaktu?

Seniorzy rzeczywiście powinni informować swojego lekarza rodzinnego o obecności zawrotów, bo, owszem, mogą one być związane z procesami starzenia typowymi dla wieku, ale mogą być spowodowane wymienionymi wcześniej poważnymi schorzeniami. Po ich rozpoznaniu i włączeniu leczenia zawroty mogą się zmniejszyć, a nawet zupełnie ustąpić. Zwracam uwagę, żeby nie podejmować decyzji o leczeniu zawrotów samemu czy na podstawie wiedzy zaczerpniętej z Internetu.

Aby uwolnić chorego od zawrotów głowy, należy znaleźć ich przyczynę, ale również można zastosować leczenie objawowe. Jakie leki są stosowane w leczeniu objawów?

Zwykle pacjent z zawrotami głowy oczekuje, że uwolnimy go od tego objawu. Wtedy gdy zmiany w strukturach mózgu są widoczne w badaniu rezonansu magnetycznego czy tomografii mózgu uwolnienie od zawrotów może być bardzo trudne. Należy wtedy realnie przedstawić pacjentowi, jakie jest rokowanie. Natomiast gdy przyczyną są zaburzenia kardiologiczne, endokrynologiczne, związane z wahaniami ciśnienia czy np. depresją, leczenie może przynieść efekty. Jeśli nie uda się znaleźć przyczyny zawrotów głowy, a tak się zdarza, można zastosować leczenie objawowe. Laryngolodzy, lekarze rodzinni i interniści zalecają wówczas preparaty betahistyny czy vinpocetyny. Są to leki poprawiające krążenie – pierwszy w błędniku, drugi w mózgowiu.

Istnieją również niefarmakologiczne sposoby radzenia sobie z zawrotami głowy. Na czym one polegają?

Na pewno należy pamiętać o dobroczynnym wpływie aktywności ruchowej. Tu często spotykam się z komentarzem chorego: jak mam być aktywny, jeśli mam zawroty głowy? Ano należy zawsze pamiętać o asekuracji – korzystaniu z kijków lub w szczególnie nasilonych zawrotach z tzw. balkonika. Jak już powiedziałem wcześniej, należy unikać pochylania się czy zadzierania głowy.

W niefarmakologicznym leczeniu zawrotów głowy można korzystać z kinezyterapii i gimnastyki leczniczej. Pod kierunkiem fizjoterapeuty wykonywanie różnych ćwiczeń może wspomóc układ ruchu.

I na koniec bardzo istotna sprawa, czyli właściwa podaż płynów – ok 1.5 l dziennie. Ja sugeruję swoim pacjentów, żeby rano postawili na stole 1.5 l butelkę z wodą, a wieczorem ma ona być już pusta. Pijemy nie wtedy, kiedy chce się nam pić. Powinniśmy pić, żeby nie powstawało uczucie pragnienia. Dotyczy to zwłaszcza panów seniorów, którzy mają problemy z prostatą. Piją mniej, żeby rzadziej oddawać mocz. W efekcie strasznie ryzykują wywołując zawroty na tle niższego ciśnienia tętniczego, nie mówiąc o ryzyku udaru.