Do prawidłowego funkcjonowania organizmu niezbędne są zarówno makroelementy, jak i mikroelementy, czyli pierwiastki główne i pierwiastki śladowe. Chociaż niektóre z nich nie są potrzebne w dużych ilościach, to jednak w wyniku niedoboru któregokolwiek elementu rozpoczyna się kaskada najróżniejszych problemów zdrowotnych. Szczególną uwagę powinniśmy zwrócić na potas i żelazo.

Czy możemy wyróżnić grupę, której najczęściej może dotyczyć niedobór żelaza?

Do głównych przyczyn niedoboru żelaza zalicza się przede wszystkim występowanie przewlekłego krwawienia. Najczęstszym źródłem krwawień są drogi rodne oraz przewód pokarmowy. Rzadziej występuje utrata krwi przez nerki oraz drogi oddechowe. Wszelkie stany powodujące zaburzenia wchłaniania także przyczyniają się do powstania niedoborów żelaza. Do grupy ryzyka zalicza się chorych z enteropatią glutenową, czyli celiakią oraz pacjentów o obniżonej kwasowości soku żołądkowego. Nie- dobór żelaza może być spowodowany niedoborami pokarmowymi bądź stosowaniem diet eliminacyjnych, w tym wegetariańskiej lub wegańskiej. Uważa się, że ze względu na gorszy stopień przyswajalności żelaza niehemowego (trójwartościowego) występującego w produktach pochodzenia roślinnego, wegetarianie powinni przyjmować ilościowo ok. 2-krotnie większą dawkę żelaza w porównaniu do osób spożywających mięso, które zawiera łatwo przyswajalne żelazo hemowe (dwuwartościowe).

Należy pamiętać, że niedokrwistość z niedoboru żelaza częściej dotyczy kobiet. Wynika to z kilkakrotnie mniejszych niż u mężczyzn zapasów żelaza w organizmie, a także z nadmiernej utraty krwi w czasie menstruacji. Kiedy miesiączki są zbyt obfite (powyżej 80 ml), nawet zrównoważona dieta nie jest w stanie uzupełnić strat żelaza. Wówczas z miesiąca na miesiąc jego deficyt rośnie. Ryzyko niedokrwistości wzrasta również w ciąży oraz podczas laktacji. To bardzo istotna kwestia, bowiem niedokrwistość w ciąży dotyczy nawet 40% kobiet.

Skoro mówimy o kobietach, to w jakim stopniu brak żelaza
wpływa na ich wygląd zewnętrzny?

Niedobór żelaza prowadzi przede wszystkim do zaburzeń powstawania krwinek czerwonych, które są mniejsze, mają zmniejszoną ilość hemoglobiny, a to skutkuje spadkiem zdolności krwi do transportu tlenu i obniżeniem utlenowania tkanek i narządów. Osoba z niedokrwistością z niedoboru żelaza ma bladą skórę, błony śluzowe, a wokół ust pojawiają się zajady. Pod wpływem braku żelaza skóra staje się sucha i zniszczona, ponieważ organizm oszczędza żelazo do ratowania innych organów, na przykład mózgu lub serca. Mogą pojawić się cienie pod oczami oraz przedwczesne starzenie się skóry. Często występuje również łamliwość i wypadanie włosów oraz podłużne prążkowanie i łamliwość paznokci. Ponadto niedobór żelaza skutkuje problemami z gojeniem się ran, ponieważ zaburzony jest proces krzepnięcia krwi.

A do jakich komplikacji zdrowotnych może prowadzić brak tego pierwiastka w organizmie?

Oprócz skutków dermatologicznych, nie można zapominać o innych negatywnych konsekwencjach niedoboru żelaza. Spośród najczęstszych należy wymienić: bóle i zawroty głowy, zaburzenia pamięci i koncentracji, zmęczenie, gorszą tolerancję wysiłku, kołatanie serca, senność, uczucie zimna. U dzieci anemia może prowadzić do zaburzeń rozwoju psychoruchowego. Może pojawić się również tzw. głód patologiczny (np. na kredę, tynk, krochmal, wapno), zanik brodawek języka oraz wygładzenie jego powierzchni. Udowodniono też związek niedoboru żelaza z występowaniem uczucia lęku lub depresji. Ciężka niedokrwistość zwiększa ryzyko zawału serca, natomiast u kobiet ciężarnych jest czynnikiem ryzyka porodu przedwczesnego, niskiej masy urodzeniowej dziecka lub śmiertelności okołoporodowej matki i dziecka.

Dlaczego niedobór żelaza powinien być uzupełniany pod nadzorem lekarza i za pomocą leków, nie suplementów diety?

Suplementacja żelaza powinna zostać poprzedzona wizytą lekarską oraz podstawowymi badaniami krwi, które wskazałyby, czy w ogóle jest potrzebna. Rozpoznanie niedokrwi- stości z niedoboru żelaza ustala się na podstawie oceny kilku parametrów. Podstawowym badaniem jest morfologia krwi. W przypadku niedokrwistości stwierdza się w niej zmniejszoną liczbę czerwonych krwinek, a także zmniejszone stężenie hemoglobiny. W zależności od stężenia hemoglobiny niedokrwistość klasyfikuje się jako: łagodną, umiarkowaną, ciężką lub zagrażającą życiu. Ważna jest także ocena samej krwinki czerwonej. Dla niedokrwistożci z niedoboru żelaza charakterystyczne są krwinki czerwone o zmniejszonej objętości i mniejszej zawartości hemoglobiny. Kolejnym krokiem w diagnostyce jest ocena stężenia żelaza w surowicy krwi oraz ferrytyny, która odzwierciedla zmagazynowaną pulę żelaza. Pula krążąca jest oceniana za pomocą oznaczenia stężenia transferyny i wysycenia transferyny żelazem. Kolejnymi parametrami są całkowita i utajona zdolność wiżzania żelaza.
Leczenie niedoboru żelaza powinno się odbywać zawsze pod nadzorem lekarza, a jego podstawą są preparaty doustne. Należy wybierać preparaty żelaza, które mają status leku. W przeciwieństwie do suplementów diety, lek podlega ścisłym regulacjom zgodnym z prawem farmaceutycznym, a jego skuteczność została potwierdzona w badaniach klinicznych. Po rozpoczęciu leczenia w cięgu 3 tygodni powinien następić wzrost stężenia hemoglobiny o około 2 g/dl. Niemniej jednak, preparat należy stosować przez co najmniej 4-6 miesięcy, ponieważ początkowo organizm zużywa dostarczane żelazo „na bieżąco” w celu produkcji krwinek. Dopiero po kilku tygodniach uzupełniana jest pula „zapasów” żelaza.

Czy rodzaj żelaza może mieć wpływ na jego przyswajalność?

Jak najbardziej. Wyróżniamy żelazo hemowe i niehemowe. Żelazo hemowe to żelazo dwuwartościowe pozyskiwane wyłącznie z produktów pochodzenia zwierzęcego. Żelazo niehemowe jest żelazem trójwartościowym znajdującym się głównie w produktach pochodzenia roślinnego. Różnica między nimi jest ogromna, gdyż żelazo dwuwartościowe cechuje dużo lepsza wchłanialność, 10-krotnie przewyższająca żelazo trójwartościowe. Wobec tego powinniśmy preferencyjnie stosować te preparaty, które mają w swoim składzie żelazo dwuwartościowe.

Czy jest coś co wpływa na poprawę wchłaniania żelaza?

Tak, to kwas askorbinowy, czyli witamina C. Istotnie zwiększa ona przyswajanie żelaza, stymuluje powstawanie ferrytyny, czyli białka magazynującego żelazo oraz zmniejsza wypływ żelaza z komórek. Zwracajmy zatem uwagę, czy w preparacie żelaza jest dodatek w postaci witaminy C. Warto w tym miejscu podkreślić, że kwas foliowy nie ma żadnego wpływu na wchłanianie żelaza. Bardzo ważna jest również prawidłowa dieta, bogata w owoce, zielone warzywa (np. pietruszka, szczypiorek), czerwone mięso i podroby, a także produkty pełnoziarniste, kasze gruboziarniste, buraki. Pamiętajmy, że wchłanianie żelaza osłabiają związki zawarte w kawie i herbacie, a także duża ilość błonnika oraz produkty mleczne.

POPRZEDNI