Osoby z zespołem metabolicznym znajdują się w grupie wysokiego ryzyka rozwoju chorób serca i układu krążenia. Dlatego powinny regularnie wykonywać badania, także te laboratoryjne, które pomogą we wczesnym wykrywaniu ewentualnych nieprawidłowości ze strony układu krążenia. Takie postępowanie może zapobiec groźnym powikłaniom.

Zespół metaboliczny (ZM) to współistnienie otyłości z podwyższonymi wartościami ciśnienia tętniczego, zaburzeniami gospodarki węglowodanowej oraz lipidowej. * Otyłość (BMI powyżej 30,0) jest podstawowym elementem zespołu metabolicznego, zwłaszcza otyłość brzuszna (gdzie obwód talii: ≥ 80 cm u kobiet, ≥ 95 cm u mężczyzn). Aby lekarz mógł rozpoznać zespół metaboliczny, pacjent, oprócz otyłości, musi dodatkowo spełniać 2 z 3 kryteriów*:

• ciśnienie tętnicze ≥ 130 i/lub 85 mmHg (pomiar gabinetowy) lub ciśnienie tętnicze ≥ 130 i/lub 80 mmHg (pomiar domowy) lub stosowanie leczenia hipotensyjnego;
• podwyższone stężenie cholesterolu nie-HDl (≥ 130 mg/dl) lub stosowanie leczenia hipolipemizującego;
• stany przedcukrzycowe lub cukrzyca: Przygodna glikemia > 200 mg/dl przy istniejących objawach. Przy braku objawów dwukrotne otrzymanie wyniku >126 mg/dl. Jednorazowe oznaczenie HBA1C-hemogobiny glikowanej (i otrzymanie wyniku >6,5%. Jeśli wynik jedno- lub dwukrotnego pomiaru glikemii na czczo wynosi 100–125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l) (nieprawidłowa glikemia na czczo) lub HbA1c wynosi 5,7–6,4% ( 39–46 mmol/mol) u osoby z uzasadnionym podejrzeniem nieprawidłowej tolerancji glukozy lub cukrzycy, należy wykonać doustny test tolerancji glukozy (oral glucose tolerance test– OGTT) – glikemia w 120. minucie OGTT≥ 200 mg/dl (≥ 11,1 mmol/l) jest podstawą do rozpoznania cukrzycy, a 140–199 mg/dl (7,8–11,0 mmol/l) – nieprawidłowej tolerancji glukozy (impaired glucose tolerance – IGT).**

Częstość występowania zespołu metabolicznego wyraźnie wzrasta z wiekiem, ale w badaniach odnotowano istotne różnice w zależności od płci. Dużą różnicę w rozpowszechnieniu ZM między mężczyznami i kobietami wykazano w grupach wieku 20–39 lat i 40–59 lat (odpowiednio 22% vs. 9% i 50% vs. 36%), co wyraźnie świadczy o wczesnej akumulacji czynników ryzyka sercowo-naczyniowego u mężczyzn i najpewniej przekłada się na skrócenie długości ich życia. *

U osób z zespołem metabolicznym występuje zwiększone ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego. Jednak wcześnie postawiona diagnoza umożliwia wdrożenie kompleksowego, interdyscyplinarnego leczenia, co zapobiega wystąpieniu groźnych powikłań. Zespół metaboliczny można łatwo rozpoznać za pomocą badania podmiotowego (wywiad lekarski), przedmiotowego, pomiaru ciśnienia tętniczego i prostych badań laboratoryjnych.

Podstawą badanie poziomu glukozy i HbA1c

U chorych z zespołem metabolicznym ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2 jest 3–5-krotnie większe*, stąd podstawą diagnostyki u tej grupy pacjentów jest badanie poziomu glukozy we krwi (na czczo) i hemoglobiny glikowanej, czyli HbA1c. To ostatnie badanie dostarcza informacji o średniej wartości glukozy we krwi w ciągu ostatnich 2-3 miesięcy. Pomocny jest także test obciążenia glukozą, który polega na ocenie poziomu cukru we krwi na czczo, a następnie na spożyciu roztworu glukozy oraz dwukrotnym oznaczeniu poziomu cukru we krwi po upływie 60 i 120 minut.

Niezbędna ocena profilu lipidowego

U osób z zespołem metabolicznym często rozpoznawana jest aterogenna dyslipidemia*, która charakteryzuje się jednoczesnym występowaniem:

• zwiększonego stężenia triglicerydów / trójglicerydów,
• niskich stężeń cholesterolu frakcji HDL (tzw. dobry cholesterol),
• obecnością nieprawidłowych (tzw. małych, gęstych) cząsteczek LDL (tzw. zły cholesterol), przy czym stężenie LDL może być podwyższone lub prawidłowe. Warto wiedzieć, że większa liczba małych, gęstych LDL zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych u pacjentów z zespołem metabolicznym.

Zaburzenie gospodarki lipidowej prowadzi do rozwoju miażdżycy, a ta z kolei do choroby niedokrwiennej serca, zawału serca czy udaru mózgu. Dlatego u pacjentów z ZM uzasadnione jest wykonanie lipidogramu, który dostarcza szczegółowych informacji na temat stężenia lipidów. Należy pamiętać, że regularne monitorowanie profilu lipidowego jest kluczowe dla oceny ryzyka rozwoju chorób serca i układu krążenia.

Fokus na pracę serca

W związku z tym, że u pacjenta z zespołem metabolicznym występuje zwiększone ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego, warto także wykonać badania laboratoryjne oceniające funkcję serca. Należy do nich m.in. badanie NT-proBNP, czyli peptydu natriuretycznego typu B. NTproBNP – rodzaj białka wydzielanego przez serce (a konkretnie komory serca) w odpowiedzi na przeciążenie lub uszkodzenie serca. Badanie to pozwala ocenić stopień przeciążenia mięśnia sercowego, dlatego wykorzystywane jest w diagnostyce niewydolności serca, choroby niedokrwiennej serca, czy ostrych zespołów wieńcowych – w ocenie rokowania po zawale.

Warto sprawdzić funkcję nerek i wątroby

Na zespół metaboliczny mogą się składać dodatkowo inne stany lub choroby, m.in. upośledzenie funkcji nerek, stłuszczeniowa choroba wątroby, czy hiperurykemia, czyli nadmiar kwasu moczowego we krwi. Dlatego u chorych z ZM zaleca się wykonać także badanie kreatyniny we krwi oraz wskaźnik ACR (stosunek albuminy do kreatyniny w moczu), które pozwolą ocenić czynność nerek, jak również oznaczenie enzymów ALT i AST, które wykorzystywane są w diagnostyce chorób wątroby. Z kolei ocena stężenia kwasu moczowego w surowicy krwi da odpowiedź na pytanie, czy mamy do czynienia z hiperurykemią.

* Zespół metaboliczny — nowa definicja i postępowanie w praktyce. Stanowisko PTNT, PTLO, PTL, PTH, PTMR, PTMSŻ, sekcji Prewencji i Epidemiologii PTK, „Klubu 30” PTK oraz sekcji Chirurgii Metabolicznej i Bariatrycznej TChP, „Lekarz POZ”, r 3, 2022.

** Źródło: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą – 2024 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego

POPRZEDNI