Wiosna i lato to czas, kiedy o ochronę skóry przed promieniowaniem UV dbamy chętniej. Eksperci przypominają jednak, że o parasolu przeciwsłonecznym dla skóry warto pamiętać przez cały rok.

W okresie letnim jesteśmy szczególnie narażeni na promieniowanie UV, które może doprowadzić do poważnych chorób skóry, w tym czerniaka. Jak zatem możemy zmniejszyć ryzyko wystąpienia czerniaka, czy istnieją jakieś „złote zasady” ochrony przed chorobą?

Od lat wiemy, że głównym czynnikiem odpowiadającym za występowanie czerniaka jest promieniowanie słoneczne. W związku z tym pierwszą i najważniejszą „złotą zasadą” profilaktyki czerniaka jest rozsądne korzystanie z kąpieli słonecznych. O narażeniu na promieniowanie powinniśmy jednak pamiętać nie tylko w czasie wakacji i nie tylko na plaży, ale każdego dnia, szczególnie gdy spędzamy więcej czasu na świeżym powietrzu.

Skuteczną ochroną przed promieniowaniem słonecznym są preparaty z filtrem UV. Najbezpieczniej jest wybierać preparaty z wysoką ochroną 30 i więcej. Pamiętać należy również o ochronie w spektrum promieniowania UVA.  Ważną zasadą korzystania preparatów z filtrem UV jest ich regularne nakładanie w ciągu dnia. Pamiętajmy, że preparat nałożony o godzinie 8:00, szczególnie gdy jesteśmy aktywni w ciągu dnia traci swoją skuteczność najprawdopodobniej w połowie dnia, stąd należy go użyć ponownie.

Inną skuteczną metodą ochrony przed promieniowaniem UV jest odzież ochronna. Latem pamiętajmy o noszeniu czapek z daszkiem, czy kapeluszy, gdyż to właśnie one ochraniają najbardziej wrażliwe na promieniowanie obszary ciała.

Mówiąc o profilaktyce czerniaka nikogo chyba już dziś nie trzeba przekonywać, że opalanie w solariach jest bezwzględnie niewskazane, zarówno wśród młodych osób, jak i tych w bardziej zaawansowanym wieku.

Czy wszystkie typy skóry są narażone na wystąpienie czerniaka?

Zdecydowanie tak! Czerniak może rozwinąć się u każdego, niezależnie jaki fototyp skóry się u niego stwierdza. Szczególnie narażone są osoby o bladej karnacji, blond i rudych włosach i niebieskich oczach.

W jaki sposób objawia się czerniak? Czy zwłaszcza w okresie letnim powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na wszelkie zmiany pojawiające się na naszej skórze?

Niezależnie od pory roku powinniśmy regularnie dokonywać samobadania skóry przynajmniej raz w miesiącu. W przypadku najczęstszych czerniaków, mówiąc o cechach charakterystycznych tych zmian, przytaczamy tzw. kryteria ABCDE. Litera A oznacza zmianę asymetryczną, litera B – poszarpane, nierówne brzegi, litera C – czerwony, czarny, niejednolity kolor, litera D – duży rozmiar, litera E – ewolucja, czyli zmiany postępujące (i to jest najważniejsza cecha zmiany podejrzanej o nowotwór skóry).

Warto jednak wiedzieć, że nie zawsze czerniak spełnia kryteria ABCDE. Także zmiany o małym rozmiarze i odmiennej barwie mogą okazać się czerniakiem, stąd tak ważna jest ocena nowych i niepokojących zmian przez specjalistę.

Kiedy zauważymy u siebie podejrzane znamię, co robić? Do jakiego lekarza powinniśmy się udać?

Pojawienie się niepokojącej zmiany na naszym ciele powinno zawsze skierować nas do gabinetu lekarza specjalisty. Diagnozowaniem podejrzanych zmian na skórze zajmują się przede wszystkim dermatolodzy, którzy za pomocą dermatoskopu są w stanie ocenić czy zmiana wymaga wycięcia. Jeśli istnieje potrzeba zabiegu pacjent kierowany jest do chirurga onkologa.  

Jak wygląda ścieżka diagnostyczna w przypadku podejrzenia czerniaka?

Ścieżka diagnostyczna pacjenta, u którego podejrzewa się czerniaka najczęściej rozpoczyna się w gabinecie chirurga lub chirurga onkologa, który po obejrzeniu podejrzanej zmiany decyduje o przeprowadzeniu biopsji wycinającej, którą zazwyczaj przeprowadza się w znieczuleniu miejscowym, w warunkach ambulatoryjnych. Następnie pobrany materiał wysyłany jest do badania histopatologicznego celem potwierdzenia diagnozy. Jeśli zmiana okazuje się czerniakiem w badaniu histopatologicznym określa się również jego stopień zaawansowania.

W obowiązującej klasyfikacji rozróżniamy IV stopnie zaawansowania czerniaka. U chorych, u których czerniak rozpoznany zostaje w III i IV stopniu zaawansowania konieczne jest także wykonanie badań molekularnych, w których potwierdzona zostaje lub wykluczona obecność mutacji BRAF, badanie molekularne rekomendowane jest także w stopniu IIC zaawansowania czerniaka.

Podstawową mutacją dotyczącą połowy czerniaków jest mutacja w genie BRAF. O czym świadczy obecność tej mutacji?

Obecność mutacji BRAF jest przede wszystkim czynnikiem służącym do doboru terapii, a może mieć również znaczenie prognostyczne. U chorych na zaawansowanego czerniaka, u których stwierdzamy jej obecność spodziewamy się szybszego postępu procesu nowotworowego. Ponadto u chorych z potwierdzoną obecnością mutacji BRAF mamy możliwość zastosowania leczenia ukierunkowanego molekularnie.

Jak zatem wygląda sytuacja pacjentów, u których stwierdzono obecność mutacji w genie BRAF, jaką terapię można zaproponować tym chorym?

Chorzy z potwierdzoną obecnością mutacji BRAF mogą otrzymać zarówno immunoterapię, jak i leczenie ukierunkowane molekularnie w postaci inhibitorów BRAF/MEK.Dobór metody terapii zależy przede wszystkim od stanu pacjenta, od chorób współistniejących, jak i od preferencji chorego. Inhibitory BRAF/MEK stanowią leczenie preferowane w przypadku masywnych zmian nowotworowych oraz pacjentów, u których obserwujemy bardzo agresywny przebieg choroby nowotworowej. Stosujemy je w pierwszej linii leczenia także w przypadku pacjentów, u których oprócz choroby nowotworowej występują poważne choroby autoimmunologiczne.

Ostatnie lata przyniosły liczne zmiany w obszarze leczenia zaawansowanego czerniaka, jak w związku z tym poprawiła się sytuacja pacjentów w kontekście komfortu ich życia oraz rokowania?

Postęp medycyny i dostęp do ultranowoczesnych terapii całkowicie zmieniły życie chorych na zaawansowanego czerniaka. Jeszcze 12 lat temu pacjent, u którego stwierdzono zaawansowanego czerniaka mógł liczyć na zaledwie 4-6 miesięczne przeżycie. Dziś chorzy z zaawansowanym czerniakiem, u których stosujemy immunoterapię i/lub inhibitory BRAF/MEK żyją nawet kilka lat. Przypuszczamy, że w pewnej grupie chorych możemy mówić nawet o całkowitym wyleczeniu choroby nowotworowej. To pewne, że w przypadku zdecydowanej większości pacjentów zaawansowany czerniak staje się chorobą przewlekłą, choć oczywiście najlepiej zdiagnozować go we wczesnym stadium, kiedy u większości chorych można go wyleczyć za pomocą niewielkiego zabiegu chirurgicznego. 

Jaka jest świadomość Polaków na temat profilaktyki oraz leczenia czerniaka? W jaki sposób Państwa stowarzyszenie podnosi wiedzę Polaków w powyższym aspekcie?

Przy odpowiedzi na te pytania posłużę się wynikami raportu, który wydaliśmy w listopadzie ubiegłego roku pt. „Dlaczego się nie badamy? Profilaktyka nowotworowa Polek i Polaków” (www.sarcoma.pl/media/raport-2022.pdf), doświadczeniami zdobytymi podczas realizacji naszego autorskiego Projektu #FuraZdrowia (www.onkobieg.pl/nasze-projekty/zdrowie) oraz przy współtworzeniu Projektu „Akademii Czerniaka” (www.akademiaczerniaka.org).

We wspomnianym wcześniej raporcie, najrzadziej wymienianym badaniem wykrywającym nowotwory było badanie dermatologiczne (2%). Za to przy pytaniu wielokrotnego wyboru dotyczącym najczęściej wskazywanego badania wykrywającego nowotwory, 37% respondentów wskazało na dermatoskopię/badanie skóry. Badanie dermatologiczne nie jest jeszcze kojarzone z przeciwdziałaniem nowotworom skóry tak jak np. mammografia przy nowotworze piersi. Pocieszające jest to, że przy pytaniu wielokrotnego wyboru spora część respondentów zaznaczyła dermatoskopię, choć mogłoby być jeszcze lepiej.

Aktywność na rzecz profilaktyki zdrowotnej prowadzimy przez cały rok. Najwięcej doświadczenia i informacji o profilaktyce nowotworowej Polek i Polaków zdobywamy podczas wyjazdów naszym mobilnym gabinetem #FuraZdrowia. Najczęściej przyjeżdżamy do mniejszych miejscowości – tam gdzie dostęp do lekarzy dermatologów i onkologów jest utrudniony. Bezpośrednie spotkania z ludźmi pokazują, że są oni ciekawi swojego stanu zdrowia, ale często nie zdawali sobie wcześniej sprawy, że screening przeprowadzony przez dermatologa jest tak istotny. To są bardzo ważne dla nas rozmowy, w czasie których możemy szerzej przyjrzeć się obawom społeczeństwa dotyczącym badaniom profilaktycznym. Często pokrzepiająco działają nasze argumenty dotyczące leczenia w razie zdiagnozowania czerniaka. Wczesne rozpoznanie i chirurgiczne usunięcie czerniaka nie tylko poprawiają rokowanie, ale dają szansę wyleczenia u około 90% chorych. Drugim argumentem jest wysoka dostępność do leczenia na najwyższym światowym poziomie dla chorych z nieoperacyjnym, zaawansowanym lub przerzutowym czerniakiem.

Światowym miesiącem dedykowanym świadomości o czerniaku jest maj. To właśnie wtedy Akademia Czerniaka, w której jesteśmy zrzeszeni, realizuje Projekt „Tydzień Świadomości Czerniaka”. Dzięki zapałowi całego środowiska udaje się docierać z edukacją do szerokiego grona osób.

Jak zmienia się życie osoby, która słyszy diagnozę: czerniak?

Życie osób ze zdiagnozowanym czerniakiem może ulec zmianie w zależności od stopnia zaawansowania nowotworu. Już sam moment rozpoznania może wywołać różnego rodzaju obawy a nawet przerodzić się w duży lęk. Wcześnie wykryty czerniak i prawidłowo przeprowadzony zabieg chirurgiczny wystarczy, aby zażegnać chorobę u większości osób. Natomiast w przypadku zaawansowanego przerzutowego czerniaka leczenie wydłuża się a co za tym idzie, chorzy w jakimś stopniu muszą przeorganizować własne życie. Podczas leczenia onkologicznego bardzo ważne jest, aby zwracać uwagę na warstwę emocjonalną. Pamiętajmy o specjalistach tj. psychologu, psychoonkologu, psychoterapeucie, psychiatrze, którzy udzielają profesjonalnego wsparcia zarówno pacjentom jak i ich rodzinom.