Pewne typy wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) mogą doprowadzić do rozwoju m.in. raka szyjki macicy. Inne nie powodują poważnych problemów zdrowotnych. Na czym polega profilaktyka zakażeń wywołanych przez wirusa HPV i czy można się go pozbyć z organizmu?

Czym jest wirus HPV, będący główną przyczyną raka szyjki macicy?

Wirus HPV to inaczej wirus brodawczaka ludzkiego. Przenoszony jest najczęściej drogą kontaktów seksualnych. Wirus HPV jest niezwykle zakaźny. Większość ludzi podczas swojego życia miało lub będzie miało z nim kontakt. Dodatkowo po dostaniu się do organizmu może w nim bytować przez wiele lat.

Jakie mogą być tego inne – poza rakiem szyjki macicy – konsekwencje zakażenia wirusem HPV?

Wyróżnia się dwa typy wirusa HPV – onkogenne i nieonkogenne. Zakażenie tymi ostatnimi w większości przypadków przebiega bezobjawowo. Jednak u osób z osłabionym układem odpornościowym, który nie jest w stanie poradzić sobie z eliminacją wirusa, może doprowadzić do rozwoju brodawek narządów płciowych, tzw. kłykcin kończystych. Od momentu zakażenia do pojawienia się zmian może minąć kilka tygodni, miesięcy, a nawet lat.

Z kolei onkogenne typy wirusa HPV najczęściej odpowiadają za raka szyjki macicy, choć są czynnikiem ryzyka także innych nowotworów. 30 proc. przypadków raka sromu rozwija się w wyniku takiej infekcji, szczególnie u kobiet przed menopauzą. Zakażenie może doprowadzić także – choć w bardzo rzadkich przypadkach – do nowotworu pierwotnego pochwy. Z kolei zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn zakażenie może doprowadzić do rozwoju raka odbytu, a także raka pęcherza moczowego – jeśli wirus dostanie się do nabłonka przejściowego pęcherza. Wykazano także związek między onkogennymi typami wirusa HPV a nowotworami narządów głowy i szyi – najczęściej ślinianki, a także krtani i języka. Proces tworzenia się nowotworu trwa zazwyczaj kilkanaście lub kilkadziesiąt lat.

Czy samo wykrycie obecności wirusa HPV jest powodem do niepokoju?

W 80 proc. przypadków zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego mija samoistnie, zwykle w ciągu 6 miesięcy. To tzw. zakażenie incydentalne. Jednak w ok. 20 proc. przypadków dochodzi do tzw. zakażenia przetrwałego, które trwa kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat i jest czynnikiem ryzyka rozwoju nowotworu. Z tych 20 proc. u pewnego odsetka zakażonych osób dojdzie do rozwoju raka. To przetrwałe zakażenie onkogennymi typami wirusa HPV odpowiada za nowotwór.

Czy istnieje terapia wspomagająca w przypadku zmian śródnabłonkowych wywołanych przez wirus HPV?

W tym przypadku można mówić o wspomaganiu samoistnej regresji, ponieważ, jak wspominałem, w większości przypadków zakażenie mija samoistnie. Terapia wspomagająca ma kilka celów. Pierwszym jest aktywacja miejscowej odpowiedzi immunologicznej, która przeciwdziała rozwojowi przetrwałego zakażenia. Drugim jest przywrócenie równowagi mikrobiologicznej środowiska pochwy. W kobiecej pochwie bytuje wiele rodzajów mikroorganizmów, jednak najliczniejszą grupę stanowią pałeczki kwasu mlekowego. Są one odpowiedzialne za utrzymanie prawidłowego pH pochwy, które sprzyja utrzymaniu równowagi mikroflory bakteryjnej, a tym samym utrudnia rozwój zakażenia. Ważne, aby preparaty wykorzystywane w terapii wspomagającej także odpowiednio nawilżały błonę śluzową pochwy i miały działanie antyoksydacyjne, w tym szeroko pojęte działanie przeciwzapalne, przeciwwirusowe. Niezbędne jest także zabezpieczenie, czyli zamykanie wrót zakażenia. W przypadku zakażenia wirusem HPV „wrotami” są mikrouszkodzenia/otwory w błonie śluzowej, które powstały w wyniku głębokiego uszkodzenia mechanicznego, najczęściej podczas stosunku. Innym celem terapii wspomagającej jest odbudowa i regeneracja błony śluzowej pochwy, łagodzenie podrażnień. Wówczas zwiększają się szanse na zamknięcie wrót zakażenia, co utrudnia wtargnięcie wirusa w głąb błony śluzowej i rozwinięcie zakażenia.

Jak wspomniałem, w wielu przypadkach zakażenie mija samoistnie, jednak nie zawsze się tak dzieje, dlatego zaraz po postawionej diagnozie warto zastosować preparaty wspomagające samoistną regresję, co wpływa także na komfort psychiczny pacjentek. Ważne, aby i one miały świadomość, że mogą skorzystać z takiego rozwiązania po konsultacji z lekarzem.

Na czym obecnie polega profilaktyka zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego w Polsce?

Najbardziej skuteczną metodą profilaktyki jest szczepienie przeciwko wirusowi HPV przed podjęciem aktywności seksualnej – w większości krajów wykonuje się je u 12-latków. Program powszechnych, dobrowolnych i bezpłatnych szczepień przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego został rozpoczęty w Polsce w 2023 roku i mam nadzieję, że obejmie jak największą grupę dziewcząt i chłopców.

Inną metodą profilaktyki jest uczestnictwo w badaniach przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy. Obecnie w Polsce w ramach programu profilaktyki tego nowotworu wykonywana jest klasyczna cytologia, która w przyszłości ma zostać zastąpiona badaniami wirusologicznymi – testem HPV-DNA.

Do profilaktyki zakażeń wirusem HPV można zaliczyć także stosowanie wspominanych preparatów, które wspomagają samoistną regresję zakażenia.

Jaka jest świadomość Polek na temat wirusa HPV i wykonywania regularnych badań przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy?

Niestety, u większości kobiet świadomość na ten temat jest na niskim poziomie. W Polsce nie ma dokładnych raportów dotyczących frekwencji zgłaszalności na badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy. Większość danych pochodzi z publicznych placówek ochrony zdrowia, ale dane stamtąd pochodzące nie są dokładne. Myślę, że się nie pomylę, jeśli powiem, że tylko ok. 30 proc. Polek systematycznie zgłasza się na cytologię. 70 proc. nie wykonuje tego badania regularnie. Szacuję, że z tych 70 proc. niewielki odsetek korzysta z cytologii w prywatnych gabinetach, które nie raportują danych na ten temat. Trudno ocenić, jaki odsetek w ogóle nie wykonuje badań cytologicznych, ale na pewno jest on niski.

Jakie działania należy podejmować, aby zwiększyć świadomość społeczeństwa na temat wirusa HPV?

W tym celu należy wykorzystać środowisko szkolne, gdzie powinny odbywać się zajęcia podnoszące świadomość na temat życia seksualnego i konsekwencji zdrowotnych z nim związanych. Dodatkowo szczepienia przeciw HPV powinny odbywać się w placówkach oświaty. W krajach zachodnich nastolatki powszechnie korzystają z bezpłatnych udogodnień, jakimi są szczepienia przeciw HPV. W celu budowania świadomości społeczeństwa na temat wirusa HPV należy wykorzystać także środki masowego przekazu – Internet, radio i telewizję.

POPRZEDNI