Żelazo jest niezbędne dla prawidłowej pracy naszego organizmu. Jego niedobory najlepiej uzupełniać lekami pod ścisłym nadzorem lekarza.

Dlaczego nasz organizm tak bardzo potrzebuje żelaza?

Żelazo (Fe) jest jednym z najważniejszych pierwiastków śladowych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania żywych organizmów. Jego podstawową funkcją jest transport tlenu, udział w produkcji energii oraz w reakcjach obronnych ustroju. Pierwiastek ten wykorzystywany jest także w syntezie mieliny, neuroprzekaźników, w syntezie kwasów nukleinowych. Podkreśla się wagę żelaza w procesie dojrzewania limfocytów i prawidłowym funkcjonowaniu narządu wzroku. Odgrywa również ważną rolę w syntezie kolagenu i metabolizmie witaminy D.

Jak objawiają się niedobory tego pierwiastka i co do nich prowadzi?

Niedobór żelaza rozwija się, gdy jego spożycie jest niewystarczające, aby sprostać ciągłemu zapotrzebowaniu na produkcję czerwonych krwinek. Najczęstsze objawy niedoboru żelaza u dorosłych to przewlekłe zmęczenie, osłabienie mięśni, dodatkowo u osób starszych pogorszenie funkcji poznawczych a u dzieci opóźniony rozwój motoryczny i poznawczy, spaczony apetyt na artykuły niejadalne (kredę, glinę, krochmal) oraz częste infekcje. Osoby z niedoborem Fe mogą skarżyć się na ból i pieczenie języka, suchość skóry i pękanie kącików ust, paznokcie blade, kruche z podłużnym bruzdowaniem, rozdwojone, z wklęśnięciem płytki paznokciowej, łamliwe, cienkie włosy, czy zespół niespokojnych nóg. Natomiast bladość powłok skórnych, osłabienie, zmniejszenie tolerancji wysiłku fizycznego, senność, zaburzenia koncentracji, zawroty głowy, omdlenia to główne niespecyficzne objawy kliniczne niedokrwistości, w tym niedokrwistości z niedoboru żelaza. Niedobór żelaza dotyczy szczególnie kobiet w wieku rozrodczym (obfite krwawienia miesięczne), kobiet w ciąży oraz populacji dziecięcej (zwiększone zapotrzebowanie na Fe, niedobór żelaza w diecie).

Czym jest niedokrwistość?

Niedokrwistość jest stanem patologicznym, w którym ilość krążącej hemoglobiny jest niewystarczająca do prawidłowego utlenowania tkanek obwodowych. Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia niedokrwistością określa się spadek stężenia hemoglobiny poniżej 12 g/dl u kobiet, (u kobiet w ciąży poniżej 11 g/dl), poniżej 13 g/dl u mężczyzn, poniżej 11 g/dl u dzieci w wieku od 6 miesięcy do 6 lat, poniżej 12 g/dl u dzieci 6–14 letnich. Najczęstszą postacią niedokrwistości na świecie jest niedokrwistość z niedoboru żelaza, nazywana również anemią sideropeniczną. Ujawnia się wówczas, gdy ustrojowe zapasy żelaza ulegają całkowitemu wyczerpaniu a podaż z dietą nie jest wystarczająca do syntezy hemoglobiny.

Wiele kobiet z niedokrwistością zachodzi w ciążę, co wiąże się ze zwiększonym ryzykiem porodu przedwczesnego, niską masą noworodka i powikłaniami okołoporodowymi. Ciężka niedokrwistość z niedoboru żelaza jest przyczyną zwiększonej śmiertelności noworodków i matek, ze względu na niższą tolerancję na nadmierną utratę krwi podczas porodu i nasilenie niedokrwistości z niedoboru Fe. Niemowlęta urodzone przez anemiczne matki są bardziej narażone na rozwój anemii sideropenicznej.

Jaki zestaw badań należy wykonać, aby przekonać się, czy cierpimy na anemię?

Niedokrwistość (anemię) z niedoboru żelaza rozpoznamy na podstawie badania morfologii krwi i oceny parametrów gospodarki żelazowej. W morfologii krwi stwierdzamy wówczas: obniżone stężenie hemoglobiny, hematokrytu, liczby krwinek czerwonych  (choć czasami jest w dolnym zakresie referencyjnym co jest wyjątkiem w tym typie anemii), obniżenie wskaźników czerwonokrwinkowych, głównie MCV- średniej objętości krwinki czerwonej < 80fl  i  MCH- średniej masy hemoglobiny w krwince czerwonej <27pg, a w parametrach gospodarki żelazowej: obniżone stężenie żelaza, ferrytyny, wysycenia transferyny czyli TSAT, a wzrost stężenia sTfR (rozpuszczalnego receptora dla transferryny) czy TIBC (całkowitej zdolności wiązania żelaza). Natomiast najbardziej specyficznym wskaźnikiem biochemicznym niedoboru żelaza jest obniżone stężenie ferrytyny.

W jaki sposób uzupełniać niedobory żelaza?

Każdy stwierdzany niedobór żelaza wymaga zidentyfikowania i wyeliminowania jego przyczyny oraz uzupełnienia zapasów żelaza. Powszechnie rekomendowane postępowanie obejmuje dwa kierunki: stosowanie diety bogatej w żelazo oraz terapię preparatami żelaza. Nasz pokarm zawiera jony żelaza o różnych stopniach utlenienia tzw. żelazowe hemowe – Fe²⁺ oraz niehemowe – Fe³⁺. Żelazo hemowe (Fe²⁺) stanowi ok. 10% w całodziennej racji pokarmowej, a wchłania się w ok. 20%. Występuje m. in. w wątrobie wieprzowej, drobiowej i wołowej, kaszance, wołowinie, cielęcinie, wieprzowinie.  Żelazo niehemowe (Fe³⁺) obecne jest głównie w produktach roślinnych, a jego udział w całodziennej diecie wynosi aż 80%. Jego przyswajanie jest niestety niskie: od 1 do 5% i zależy od składników pożywienia. W największych ilościach występuje w soi, fasoli, orzechach pistacjowych, szpinaku czy płatkach owsianych. W sytuacji niedoboru żelaza czy niedokrwistości z niedoboru Fe zaleca się dietę wzbogaconą o żelazo hermowe. Natomiast terapia preparatami Fe, droga ich podania zależy od przyczyny i stopnia nasilenia niedokrwistości.

Czy w przypadku uzupełniania niedoborów żelaza ważne jest, jakie preparaty przyjmujemy? Jeśli tak – co jest istotne?

Dostępnych jest wiele doustnych preparatów żelaza charakteryzujących się różną biodostępnością, właściwościami organoleptycznymi oraz różnym stopniem tolerowania przez pacjentów. W pierwszej linii rekomendowane są doustne preparaty żelaza dwuwartościowego (Fe²⁺) efektywniej wchłaniane z przewodu pokarmowego niż Fe³⁺, najczęściej dobrze tolerowane i o przedłużonym, zmodyfikowanym uwalnianiu. Żelazo w takich preparatach uwalniane jest w minimalnej ilości w żołądku, następnie w dużej ilości w dwunastnicy i górnym odcinku jelita cienkiego, co zapewnia dobrą tolerancję nawet przy długotrwałym leczeniu. Za preparat z wyboru przyjmuje się dobrze rozpuszczalny w wodzie siarczan żelaza (Fe²⁺). Czynnikiem, który polepsza wchłanianie żelaza jest wit. C, która zapobiega utlenianiu żelaza, zwiększając jego rozpuszczalność i wchłanianie z przewodu pokarmowego. Z reguły preparaty żelaza powinny być przyjmowane na czczo ok. 30 min. przed posiłkiem, są jednak dostępne preparaty żelaza Fe²⁺ w przypadku których zastosowana postać leku umożliwia ich stosowanie niezależnie od spożywanego posiłku. Wchłanianiu żelaza nie sprzyja spożycie herbaty, kawy, mleka, produktów bogatych w błonnik. Ponadto wiele leków może hamować wchłanianie preparatów żelaza: leki zobojętniające, inhibitory pompy protonowej, niektóre antybiotyki jak tetracykliny i chinolony, czy suplementy diety zawierające wapń. W związku z tym preparaty żelaza powinny być przyjmowane 2 godziny przed zażyciem tych leków lub 4 godziny po ich zastosowaniu. Doustne preparaty żelaza, które są pierwszym wyborem terapeutycznym u większości pacjentów, różnią się między sobą zawartością żelaza elementarnego, jednak w równoważnych dawkach działają podobnie. Dzienna dawka lecznicza to 150-200 mg żelaza elementarnego Fe²⁺.

POPRZEDNI