Żelazo jest jednym z ważniejszych pierwiastków dla właściwego funkcjonowania ludzkiego organizmu. Niedobór tego pierwiastka może wywoływać uciążliwe objawy. Uzupełnienie poziomu żelaza zawsze powinno odbyważ się pod nadzorem lekarza.

Czy niedokrwistość wywołana niedoborem żelaza może wpływać na jakość naszego życia?

Jak najbardziej. Żelazo należy do pierwiastków śladowych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania wielu tkanek i narządów. W naszym organizmie znajduje się około 4 gramów żelaza. Większość (około 70 proc.) występuje w hemoglobinie – białku (i jednocześnie barwniku krwi), które umożliwia pobieranie tlenu w płucach i oddawanie go w tkankach. Z kolei w szpiku kostnym żelazo jest wykorzystywane w procesie tworzenia krwinek czerwonych, czyli erytrocytów. Poza tym żelazo jest składnikiem mioglobiny – białka występującego w mięśniach (zbliżonego w budowie chemicznej do hemoglobiny), które umożliwia mięśniom pobieranie z krwi niezbędnego do ich pracy tlenu. Pierwiastek ten występuje również w enzymach tkankowych, umożliwiając ich działanie. Ponadto wpływa na metabolizm cholesterolu oraz sprzyja detoksykacji szkodliwych substancji w wątrobie. Żelazo odgrywa również ważną rolę w zwalczaniu bakterii i wirusów przez system odpornościowy, a także wspomaga prawidłową pracę układu nerwowego.

Jak objawia się niedokrwistość? Czy istnieją symptomy, które powinny nas zaniepokoić i skłonić do wizyty u specjalisty?

Niedobór żelaza prowadzi przede wszystkim do zaburzeń powstawania krwinek czerwonych, które są mniejsze, mają zmniejszoną ilość hemoglobiny, a to skutkuje spadkiem zdolności krwi do transportu tlenu i obniżeniem utlenowania tkanek i narządów. Klinicznie objawia się to w postaci mało specyficznych dolegliwości, takich jak: bóle i zawroty głowy, zaburzenia pamięci i koncentracji, zmęczenie, gorsza tolerancja wysiłku, kołatania serca, senność, uczucie zimna, bladość skóry i błon śluzowych. U dzieci anemia może prowadzić do zaburzeń rozwoju psychoruchowego. Mogą pojawić się również specyficzne objawy, takie jak: głód patologiczny (np. na kredę, tynk, krochmal, wapno), zanik brodawek języka oraz wygładzenie jego powierzchni, a także suchość skóry i pękanie kącików ust. Często występuje również łamliwość włosów oraz podłużne prążkowanie i łamliwość paznokci. Udowodniono też związek niedoboru żelaza z występowaniem uczucia lęku lub depresji. Ciężka niedokrwistość zwiększa ryzyko zawału serca, natomiast u kobiet ciężarnych jest czynnikiem ryzyka porodu przedwczesnego, niskiej masy urodzeniowej dziecka lub śmiertelności okołoporodowej matki i dziecka.

Kto jest narażony na niedobory żelaza i czy jedynie kobiety w ciąży?

To prawda, że ciąża oraz laktacja sprzyjają niedoborom żelaza, ale nie tylko. Musimy tu również wymienić kobiety mające obfite cykle menstruacyjne, osoby z częstymi krwawieniami, z przewlekłymi stanami zapalnymi, infekcjami, nowotworami, zakażeniami pasożytniczymi czy z upośledzonym wchłanianiem żelaza. Niedobór żelaza może także dotyczyć dzieci i młodzieży w okresie wzrostu, wegan, wegetarian oraz osób stosujących źle zbilansowaną dietę opartą na silnie przetworzonych produktach.

Co sprzyja niedoborom tego pierwiastka?

Do głównych przyczyn niedoboru żelaza zalicza się przede wszystkim występowanie przewlekłego krwawienia. Najczęstszym źródłem krwawień są drogi rodne (obfite miesiączki, krwawiące mięśniaki macicy, endometrioza) oraz przewód pokarmowy (choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, polipy jelita grubego, hemoroidy, rak jelita grubego). Rzadziej występuje utrata krwi przez nerki oraz drogi oddechowe. Wszelkie stany powodujące zaburzenia wchłaniania także przyczyniają się do powstania niedoborów żelaza. Do grupy ryzyka zalicza się także chorych z enteropatią glutenową oraz pacjentów o obniżonej kwasowości soku żołądkowego. Niedobór żelaza może być spowodowany niedoborami pokarmowymi bądź stosowaniem diet eliminacyjnych, w tym wegetariańskiej lub wegańskiej. Uważa się, że ze względu na gorszy stopień przyswajalności żelaza niehemowego (trójwartościowego) występującego w produktach pochodzenia roślinnego, wegetarianie powinni przyjmować ilościowo ok. 2-krotnie większą dawkę żelaza w porównaniu do osób spożywających mięso, które zawiera łatwo przyswajalne żelazo hemowe (dwuwartościowe).

Czy możemy sami uzupełniać niedobory żelaza, czy lepiej to robić pod nadzorem lekarza?

Suplementacja żelaza powinna zostać poprzedzona wizytą lekarską oraz podstawowymi badaniami krwi, które wskazałyby, czy w ogóle jest potrzebna. Rozpoznanie niedokrwistości z niedoboru żelaza ustala się na podstawie oceny kilku parametrów. Podstawowym badaniem jest morfologia krwi. W przypadku niedokrwistości stwierdza się w niej zmniejszoną liczbę czerwonych krwinek, a także zmniejszone stężenie hemoglobiny. W zależności od stężenia hemoglobiny niedokrwistość klasyfikuje się jako: łagodną, umiarkowaną, ciężką lub zagrażającą życiu. Ważna jest także ocena samej krwinki czerwonej. Dla niedokrwistości z niedoboru żelaza charakterystyczne są krwinki czerwone o zmniejszonej objętości i mniejszej zawartości hemoglobiny. Kolejnym krokiem w diagnostyce jest ocena stężenia żelaza w surowicy krwi oraz ferrytyny, która odzwierciedla zmagazynowaną pulę żelaza. Pula krążąca jest oceniana za pomocą oznaczenia stężenia transferyny i wysycenia transferyny żelazem. Kolejnymi parametrami są całkowita i utajona zdolność wiązania żelaza. Leczenie niedoboru żelaza powinno się odbywać zawsze pod nadzorem lekarza, a jego podstawą są preparaty doustne.

Czym różni się żelazo hemowe od niehemowego? Czy któreś z nich jest skuteczniejsze w uzupełnianiu jego niedoboru?

Żelazo hemowe to żelazo dwuwartościowe występujące w produktach pochodzenia zwierzęcego. Żelazo niehemowe jest żelazem trójwartościowym znajdującym się głównie w roślinach. Różnica między nimi jest ogromna, gdyż żelazo dwuwartościowe wchłania się nawet 10-krotnie lepiej niż żelazo trójwartościowe. Wobec tego powinniśmy preferencyjnie stosować te preparaty, które mają w swoim składzie żelazo dwuwartościowe. Żelazo wchłania się w środowisku kwaśnym więc zasadne jest stosowanie go razem z witaminą C, która zakwasza środowisko. Warto więc zwrócić uwagę czy w przyjmowanym produkcie oprócz żelaza dwuwartościowego jest też dodatek w postaci witaminy C, która istotnie zwiększa jego przyswajanie.
Należy także wybierać preparaty żelaza, które mają status leku. W przeciwieństwie do suplementów diety, lek podlega ścisłym regulacjom zgodnym z prawem farmaceutycznym, a jego skuteczność została potwierdzona w badaniach klinicznych. Po rozpoczęciu leczenia w ciągu 3 tygodni powinien nastąpić wzrost stężenia hemo- globiny o około 2 g/dl. Niemniej jednak, preparat należy stosować przez co najmniej 4-6 miesięcy, ponieważ początkowo organizm zużywa dostarczane żelazo „na bieżąco” w celu produkcji krwinek. Dopiero po kilku tygodniach uzupełniana jest pula „zapasów” żelaza. Niezbędnym elementem jest również stosowanie prawidłowej diety, bogatej w warzywa zielone (np. pietruszka, szczypiorek), czerwone mięso i podroby, a także produkty pełnoziarniste, kasze gruboziarniste, buraki. Należy pamiętać, że żelazo wchłania się lepiej, gdy spożywane jest wraz z produktami bogatymi w witaminę C (owoce, warzywa). Z kolei wchłanianie żelaza osłabiają związki zawarte w kawie i herbacie, a także duża ilość błonnika oraz produkty mleczne.

POPRZEDNI